Onze maatschappij is doorspekt met schuld. We zijn vaak op zoek naar de oorzaak van dingen die niet goed gaan. We willen daarvoor het liefst een schuldige kunnen aanwijzen. Dat geeft je wellicht een gevoel van rechtvaardigheid of van veiligheid. Maar lost het veroordelen van een schuldige werkelijk iets op? Ben je dan verlost van het onderliggende probleem?

Op het persoonlijke vlak kan schuld grote impact hebben. We weten allemaal wat oordelen met je kunnen doen. De invloed van schuld in je leven is misschien wel veel groter dan je denkt. En de invloed van schuld is misschien wel destructiever dan je denkt.

 

Cultuur versus natuur

Wanneer we kijken naar onze cultuur – een samenstelling van factoren die bepaalt hoe jij je gedraagt in de maatschappij – dan kunnen we vaststellen dat religie hierin een grote rol heeft gespeeld. Het christendom heeft in onze cultuur een groot stempel gedrukt op onze normen en waarden. Dat heeft zowel positieve als negatieve gevolgen gehad.

‘Heb uw naaste lief’ is natuurlijk een mooi streven en prachtig als je dit in de praktijk weet te brengen. Maar tegelijkertijd predikt de kerk ook dat wij allen zondaars zijn. En waar zonde is, is schuld. Met andere woorden, niemand is vrij van schuld. Dat heeft een wat minder positieve uitwerking gehad op de Nederlandse gelovigen.

Een zonde begaan is kennelijk niet o.k. en daar moet dus iets tegenover staan. Een straf in welke vorm dan ook lijkt hier op zijn plaats. Ook als je niet gelovig bent of niet praktiserend in je geloof, heeft onze cultuur je gehersenspoeld dat op schuld een straf moet volgen. Deze imprint zit in jou, of je wilt of niet.

Maar is het werkelijk zo dat we allemaal zondaars zijn en dat niemand vrij is van schuld? Als je ‘cultuur’ vergelijkt met zijn tegenhanger ‘natuur’, dan kun je zien dat in de natuur schuld niet bestaat. In de natuur gaat alles zijn gang. Dit gebeurt natuurlijkerwijs. Niets in de natuur is zich bewust van schuld. Elk levend wezen doet wat het moet doen, zelfs als de dood hiermee gemoeid is. Er is geen enkel dier of plant dat een ander levend wezen denkt te moeten bestraffen. Er is slechts leven dat zijn gang gaat.

 

Schuld versus verantwoordelijkheid

In dat licht gezien is elke baby die ter wereld komt onschuldig. Dat zal iedereen beamen die ooit een baby in zijn armen heeft gehad. Het is een weerloos wezentje dat geen vlieg kwaad zou kunnen doen.
Als dit kind echter opgroeit, wordt het gevormd door zijn omgeving. Het wordt als het ware gekneed door de culturele invloeden waaraan het eenvoudigweg niet kan ontsnappen. Het leert dingen van zijn ouders, broertjes en zusjes en allerlei andere mensen om hem heen. En elke keer als het ongewenst gedrag vertoont, zal er op enige manier een straf volgen. Daar wordt de schuldige geboren.

Dit gevoel van schuld zullen we als kind vervolgens bij ons blijven dragen, hetzij als waarschuwing om ons te gedragen zoals ons dat geleerd is, hetzij als een wekker van bewustzijn wanneer we ons onaangepast gedragen. Met andere woorden, je kunt ervoor kiezen om je te houden aan de gestelde normen en waarden of juist een eigen pad te volgen.

Globaal genomen zou je kunnen spreken van twee typen mensen. Aan de ene kant diegenen die zich aanpassen, de zogenaamde volgers, en aan de andere kant diegenen die hun eigen weg gaan, de zogenaamde leiders. De volgers zullen zich door schuld laten leiden, omdat zij liever een straf willen ontlopen. Zij nemen liever de schuld op zich nog voor de daad gepleegd is. De leiders laten zich echter niets gelegen liggen aan schuld, maar blijven trouw aan zichzelf en gaan een eventuele straf niet uit de weg. Ze nemen door hun bewuste keuze eerder verantwoordelijkheid voor hun daden.

Hiermee is niet gezegd dat de ene mens beter is dan de andere. Ook hier zou onze imprint ervoor kunnen zorgen dat we de ander willen veroordelen. Dat is een valkuil die we willen vermijden. Elk mens heeft zijn eigen pad te gaan. En elk mens heeft zijn plek in het geheel. Volgers kunnen niet zonder leiders en leiders kunnen niet zonder volgers.

Het gaat hierbij niet zozeer om de vraag welke keuze de juiste is, maar of je ongeacht je keuze vrij bent van schuld.

Wanneer je je door schuld laat leiden, zal het effect dat het op je heeft, misschien niet direct merkbaar zijn. Misschien ben je onbewust constant op je hoede, blijf je liever op de achtergrond en onzichtbaar of onderdruk je allerlei impulsen die je ten diepste liever zou volgen. “Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg”, is een bekende kreet in onze cultuur. Daarmee kun je ongemerkt je natuurlijke levensstroom blokkeren.

Hoe zou het zijn, als je ongeacht de controlerende ogen van ‘Big Brother’ – wie dat ook moge zijn – , je impulsen de vrije loop zou laten? Als je elke beweging die in je opkomt toelaat, als je eens lekker uit de band springt en jezelf toestaat nieuwe ervaringen op te doen? Maak je je dan ergens schuldig aan? Of als je daarentegen ervoor kiest om onder het maaiveld te blijven en veiligheid prefereert boven het nemen van risico’s, is er dan sprake van schuld?

 

Onschuld versus bewustzijn

Zoals we eerder zagen kent de natuur geen schuld. Als mens maak je niet alleen deel uit van de cultuur waarin je bent grootgebracht, maar ook van de natuur als geheel. Je bent als levend wezen hoe dan ook verbonden met alles dat leeft. In dat licht zou dit betekenen dat je a priori onschuldig bent, zoals alle planten en dieren in de natuur, evenals de pasgeboren baby.

Omdat cultuur een onontkoombare creatie is waarin je bent opgegroeid, heb je je ook te verhouden tot deze creatie. Bewustzijn speelt hierin een sleutelrol. In principe ben je onschuldig, totdat je bewustzijn vergaart over je keuzes en dan met name over de gevolgen ervan. Wanneer dit bewustzijn zich openbaart, hoeft er niet direct van schuld sprake te zijn. Er ontstaat dan in het beste geval een gevoel van verantwoordelijkheid, waardoor we ons in onze keuzes laten leiden.

Een lerend kind doet dingen, al dan niet zonder erbij na te denken, om te ontdekken. Dat is niet anders bij volwassenen. We kunnen enkel de uitkomst van onze acties ervaren door het simpelweg te doen. Is de uitkomst ongewenst, dan zullen we niet snel onze actie herhalen, tenzij daar een ingesleten patroon aan ten grondslag ligt. Dan is daar waarschijnlijk een diepere les te leren. Is de uitkomst positief, dan zullen we op deze positieve ervaring voortbouwen.

Dit is hoe mijns inziens karma werkt. Karma, de kosmische wet van oorzaak en gevolg, of liever: de kosmische wet van evenwicht, zorgt ervoor dat je je bewust wordt van de gevolgen van je acties. Er is dus geen sprake van schuld, maar enkel van een leerervaring. Hoe kun je immers iemand ergens van beschuldigen als hij of zij hier geen weet van heeft? Er bestaat niet zoiets als straf in de context van karma, alleen een gevolg van je actie. En dat gevolg is bewustzijn door je ervaring.

Zodra er bewustzijn door ervaring wordt opgedaan, ontstaat er een gevoel van verantwoordelijkheid. Je ontwikkelt hiermee een moreel kompas. Je intrinsieke beweging is er een van leven, liefde en harmonie. Je zult je actie die een negatieve uitkomst had, niet willen herhalen, omdat die het tegendeel bewerkstelligt. Elke positieve uitkomst van je actie herinnert je aan het feit dat je leeft, dat je liefhebt en dat alles een orde heeft, een harmonie waarin jij gedijt zonder schuld. Vanuit je onschuld ben je altijd op zoek naar nieuwe ervaringen die jou telkens hieraan herinneren. Anders gezegd, onschuld is je oorspronkelijke staat van zijn en verantwoordelijkheid is je bewuste staat van zijn.