In de context van de laatste ontwikkelingen op het wereldtoneel – een oorlog in Oekraïne, een torenhoge inflatie en een crisis op de energiemarkt, om er maar een paar te noemen – rijst de vraag in hoeverre we vrij zijn in onze huidige maatschappij.
Zijn we vrij en hebben we nog grip op ons eigen leven of zijn we overgeleverd aan machten die ons leven grotendeels bepalen? Om deze vraag te kunnen beantwoorden moeten we onderzoeken wat vrijheid eigenlijk is.
Wanneer ben je vrij?
De ouders bij wie je geboren bent, bepalen grotendeels hoe de eerste jaren van je leven eruit zien. Je hebt weinig tot niets in de melk te brokkelen, totdat je ouder en zelfstandiger wordt. Dan ga je meer en meer je eigen keuzes maken. Uiteindelijk ga je als jong volwassene de deur uit en sta je op eigen benen. Je kunt nu zelf bepalen wat je doet of niet doet en ervaart dit als de ultieme vrijheid.
Maar ben je dan werkelijk vrij? Waarschijnlijk realiseer je je nog niet dat de keuzes die je maakt, gebaseerd zijn op conditioneringen uit het verleden. Je doet een groot aantal dingen zoals je ouders jou dat geleerd hebben. Mocht je als jong volwassene al bereid zijn in de spiegel te kijken, dan moet je wellicht schoorvoetend erkennen dat je meer op je ouders lijkt dan je zou willen toegeven.
Of het kan zijn dat je juist uit rebellie het tegenovergestelde doet van wat jou geleerd is. Je gooit het roer radicaal om en doet ‘alles dat God verboden heeft’. Je mag dit misschien als de ultieme vrijheid ervaren, maar ben je werkelijk vrij als je je zo hardvochtig verzet tegen dat wat je herkomst is? Kun je vrij zijn als je dat deel van je identiteit ontkent?
Stel je bent een blanke advocaat in Nederland. Je verdient goed en hebt een gezin en bent christelijk opgevoed. Rechtvaardigheid, transparantie en integriteit zijn waarden die je hoog in het vaandel hebt staan. Deze zullen bepalend zijn voor hoe jij kijkt naar bijvoorbeeld de toeslagenaffaire, de oorlog in Oekraïne of de energiecrisis. Omdat je als zodanig in een democratisch land woont, ervaar je wellicht dat je een grote mate van vrijheid bezit.
Maar wat als je een laag opgeleide Afro-Amerikaanse arbeider bent in de Verenigde Staten? Je hebt amper genoeg geld om van rond te komen en wordt geregeld gediscrimineerd bij sollicitaties, uitgaansgelegenheden of verkeerscontroles. Zo iemand zal ongetwijfeld minder vrijheid ervaren dan de blanke advocaat in Nederland.
Het heeft er alle schijn van dat we onze vrijheid ophangen aan onze identiteit. Wanneer je als blanke geïdentificeerd bent met je huidskleur, zul je je wellicht vrijer voelen in een gemeenschap van blanken dan binnen een zwarte gemeenschap. Voor een zwarte zal omgekeerd hetzelfde gelden. Of wanneer je je als christen in een moslimgemeenschap bevindt, zul je je misschien minder vrij voelen dan onder je geloofsgenoten.
Jouw identiteit als poort naar vrijheid
Als je identiteit een bepalende factor is voor de mate van vrijheid die je ervaart, is het van wezenlijk belang te onderzoeken wat je identiteit is. We zagen net al dat je huidskleur je gevoel van vrijheid behoorlijk kan beïnvloeden. Ook je geloof kan jou een groter of beperkter gevoel van vrijheid geven.
Andere aspecten die jouw identiteit bepalen, kunnen een even grote rol spelen in het ervaren van meer of minder vrijheid. Zo kan bijvoorbeeld je beroep, nationaliteit, geld of macht en maatschappelijke status je gevoel van vrijheid in belangrijke mate beïnvloeden.
Maar over welke soort vrijheid hebben we het hier? Is dat vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van onderwijs of persvrijheid? Deze vrijheden bezitten we bij de grondwet allemaal. Welke vrijheid levert geld, maatschappelijke status of macht jou dan op? Ben je werkelijk vrij als je een bepaald beroep hebt of een specifieke nationaliteit? Of andersom gesteld: ben je minder vrij als je een ander beroep hebt of nationaliteit?
Het laat zich raden dat vrijheid gekoppeld aan dit soort uiterlijkheden slechts relatieve vrijheid betekent. Want zodra de uiterlijke omstandigheid verdwijnt, zoals geld of macht, verdwijnt hiermee automatisch ook jouw gevoel van vrijheid. Is het dan überhaupt wel mogelijk om je vrij te voelen, los van uiterlijke omstandigheden, los van jouw identificatie met je huidskleur, nationaliteit, beroep, status etc.?
Werkelijke vrijheid is kennelijk alleen te vinden voorbij de identificatie met uiterlijkheden. Deze identificaties, of anders gezegd: jouw identiteit, vormen de poort naar werkelijke vrijheid. Wanneer je door deze identificaties ‘heen stapt’, kom je in een totaal ander domein. Dit is een gebied waar geen voorwaardelijkheden gelden. En daar waar geen voorwaarden bestaan, heerst vrijheid.
De sleutel naar een open deur
De meesten van ons zijn op zoek naar de sleutel van de deur die ons toegang moet verschaffen naar vrijheid. Wat we echter niet zien, is dat de deur naar vrijheid al wagenwijd open staat. Zoeken naar de sleutel ervan is in feite zinloos. Áls je al een sleutel nodig hebt, is het het besef dat je zonder meer door deze open deur heen kunt lopen. Er is niets dat je tegenhoudt, behalve je eigen blindheid voor werkelijke vrijheid.
Want werkelijke vrijheid beperkt zich niet tot uiterlijkheden. Werkelijke vrijheid gaat juist voorbij aan omstandigheden. Wanneer jij je identiteit verruimt voorbij alles dat relatief is, zul je echte vrijheid vinden. Laat je identificatie met de vorm los en je gaat zien dat je al volledig vrij bent.
Wanneer je je identificatie in plaats van naar buiten diep naar binnen legt, dan ga je zien dat je veel meer bent dan je ras, je maatschappelijke positie en al die dingen meer. Je gaat zien dat je in essentie Licht en Liefde bent en dat je niet verschillend bent van wie dan ook. Je bent net als ieder ander vrij zonder meer, ongeacht of je veel geld, macht of status hebt. Verbind je met de Bron van Licht en Liefde en je gevoel van vrijheid is onmiddellijk.